Czas czytania:9 Minuty, 16 Sekundy
Ostatnia aktualizacja wpisu: 2022-10-06
Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica) jest pospolitym ruderalnym chwastem, mimo, iż dużo w niej wartościowych związków, które potrafią znacznie poprawić zdrowie! Uznawana jest za roślinę zielarską. Łatwo ją rozpoznać, z uwagi na parzące włoski. Taksonomicznie przynależy do rodziny pokrzywowatych (Urticaceae). W formie dzikiej spotyka się ją w Europie, Azji, Ameryce Północnej i Afryce. Rośnie na dzikich polanach, między budynkami, w rowach, na łąkach, pastwiskach, porębach, w sadach i ogrodach. Na ogół osiąga więcej, niż 1 m wysokości, łodyga jest czworokanciasta i łykowata, a liście ciemnozielone, z charakterystycznymi ząbkami. Surowcem zielarskim są liście i korzenie.
Pokrzywa Zwyczajna – właściwości
Pokrzywa zwyczajna stanowi skarbnicę substancji bioaktywnych. Do celów leczniczych zbiera się liście (jeszcze przed kwitnieniem) oraz korzenie – jesienią lub wczesną wiosną. Działanie pokrzywy zwyczajnej: antymiażdżcyowego, antycukrzycowego, antyalergicznego, antyzapalnego, hepatoprotekcyjnego, antyosydacyjnego, antynowotworowego.
Liście pokrzywy obfitują w:
- sole mineralne (12,5% -19%): fosfor, wapń, żelazo, magnez
- karotenoidy: ksantofil, karoten, likopen, luteina
- flawony i flawonoidy: izoramnetyna, amentoflawon, kwercetyna, kemferol, rutyna
- kwasy organiczne: mrówkowy, protokatechowy, hydroksybenzoesowy,gentyzynowy, kumarowy, chinowy, kawowy, ferulowy, 5-0-kawoilochinowy
- witaminy: B2, B5, C, K
- związki organiczne: chlorofile i ich pochodne, 2-metyloheptan, skopoletyna, eskuletyna
- leukotrieny
- garbniki i taniny
Korzenie pokrzywy wykazują podobny skład, który różni się głównie zawartością kwasów tłuszczów, steroli i fitoestrogenów, których w liściach brak lub występują w ilościach śladowych. Skład korzeni to:
- flawony i flawonoidy: amentoflawon, rutyna, glikozyd kwercetyny
- kwasy tłuszczowe: linolowy i linolenowy
- sterole roślinne: stigmasterol, kampesterol
- sacharydy: glukan, arabinogalaktany, glukogalakturoniany
- fito estrogeny: lignany
- związki organiczne: skopoletyna, eskulotyna, sfingozyna, ceramidy, triterpeny i terpenoidy, izolektyny, monoterpenoidole, alkohol homowaniliowy
- garbniki i taniny
Wodne ekstrakty pozyskane z liści wykazują działanie moczopędne, co jest ściśle powiązane ze zwiększonym wydalaniem chlorków i mocznika. Działają przeciwbiegunkowo, ściągająco, preciwgośccowo oraz uelastyczniają naczynia krwionośne i hamują krwawienia, dzięki obecności witaminy K. Fitosterole: kampesterol i stigmasterol wykazują umiejętność estryfikowania cholesterolu i jego pochodnych, wobec czego transport cholesterolu jest łatwiejszy. Dzięki temu lipidy nie osadzają się w ścianach naczyń i nie inicjują stanu zapalnego predysponującego do rozwoju miażdżycy. Sterole roślinne aktywnie wiążą się z receptorem dla cholesterolu zlokalizowanym w eneterocytach (komórki jelita cienkiego) zapobiegając wchłanianiu cholesterolu – stąd, wykazują działanie hipocholesterolemiczne. Znaczna część związków wyizolowanych z pokrzywy obniża glikemię, pobudza trzustkę i wzmaga wydzielanie enzymów trzustkowych, wobec czego przyjmuje się, że pokrzywa wykazuje działanie antycukrzycowe. Kompleksy pokrzywowe wspierają produkcję erytrocytów (krwinki czerwone) i tworzenia hemoglobiny – działają przeciwanemicznie. Znacząco wpływają na kondycję włosów, paznokci, skóry.
Działanie przeciwcukrzycowe i antymiażdżycowe pokrzywy
Amerykańscy naukowcy w roku 2016 zbadali wpływ wodno-alkoholowego ekstraktu z pokrzywy zwyczajnejz insulionoopornością indukowaną fruktozą. 40 samców szczurów Winston podzielono na 5 grup eksperymentalnych obejmujących kontrolę, fruktozę i ekstrakty wodno-alkoholowe w dawkach 50, 100, 200 mg/kg/mc/. Szczur kontrolny otrzymywał nośnik – tylko 10% fruktozę, natomiast grupy z ekstraktem otrzymywały 10% fruktozę przez 2 tygodnie i odpowiednią dawkę ekstraktu – 50, 100 lub 200mg/kg/m.c. Oznaczeniu poddano następujące parametry: glikemia, stężenie insuliny, wskaźnik insulinooporności ostatniego głodu (FIRI), trójglicerydy w surowicy (TG), lipoproteiny małej gestości (LDL), lipoproteiny bardzo małej gęstości (VLDL), lipoproteiny dużej gestości (HDL), transaminazę alaninową (AST). Oznaczono także fosfatazę alkaliczną, leptynę i stosunek LDL do HDL.
W porównaniu z grupą kontrolną codzienne podawanie fruktozy wiązało się ze znacznym wzrostem FIRI, glukozy i insuliny we krwi oraz z istotnymi zmianami w stosunkach TG, LDL, VLDL, HDL, LDL/HDL, VLDL. Ekstrakt istotnie obniżył poziom glukozy, insuliny, LDL i leptyny w surowicy oraz stosunek LDL/HDL i FIRI, który znacząco zwiększa TG, VLDL i AST w surowicy.
Czynnik FIRI jest parametrem określającym stężenie insuliny na czczo. Jest to pomiar niezbędny do określenia wskaźnika HOMA-IR pozwalającego określić proporcje między stężeniem glukozy, a insuliną wydzielaną przez trzustkę. Wskaźnik HOMA-IR określa wrażliwość komórek na insulinę – hormon który ma na celu „otworzenie” receptorów w komórkach, tak, by cukier mógł się do nich przedostać i przekształcić w konieczną do życia energię. Przeprowadzony eksperyment jednoznacznie wskazuje, że ekstrakt z pokrzywy zwyczajnej może być użyteczny w leczeniu cukrzycy typu II. Ponadto, ekstrakt wodno-alkoholowy pozytywnie wpływa na profil lipidowy. LDL to frakcja tzw. „złego cholesterolu”.
Lipoproteiny małej gęstości są kompleksami białkowo-lipidowymi transportującymi cholesterol i jego pochodne z krwi do tkanek. Niestety, LDL wykazują wiele wad – transportują cząsteczki lipidowe w sposób nieefektywny i wykazują tendencje do osiadania w ścianach naczyń, co jest nierozerwalnie połączone z powstawaniem stanu zapalnego drogą zwoływania do miejsca uszkodzenia prozapalnych komórek. Makrofagi – bo to o nich mowa, migrują do śródbłonka naczyniowego z krwi i innych warstw naczyń. Tutaj próbują pochłonąć cząsteczkę LDL, co jest katastrofalne w skutkach. Makrofagi to komórki żerne, które zostały wyposażone przez naturę w enzymy rozkładające białka, a nie tłuszcze. A zatem, na skutek „niewłaściwego” zachowania zostają ukarane – kończą jako komórki piankowate. Jest to kompleks utworzony przez makrofagi i utlenione lipidy. Z biegiem czasu zostanie wciągnięty do warstwy naczyniowej, wobec czego ściana naczynia zostanie pogrubiona. Produkowane przez uszkodzony śródbłonek i makrofagi czynniki krzepnięcia krwi, inicjują sklejanie płytek, co zwiększa prawdopodobieństwo powstania skrzepu. Tworzy się miażdżyca. Aby zapobiegać tworzeniu blaszki należy ograniczać podaż tłuszczów zwierzęcych, na rzecz zwiększenia steroli roślinnych. Wyciąg z korzeni pokrzywy posiada w składzie kampesterol i stigmasterol, które zapobiegają nadmiernej absorpcji cholesterolu z jelit. Szereg antyoksydantów zapobiega utlenianiu złogów lipidowych, wobec czego maleje ryzyko powstania blaszki.
Leptynooporność
Leptyna jest hormonem sytości produkowanym przez adipocyty (komórki tkanki tłuszczowej), które odgrywają istotną rolę w kontrolowaniu masy ciała. Synteza leptyny zachodzi pod wpływem insuliny. W rezultacie przyjęcia posiłku i dostarczenia glukozy produkowana jest insulina redukująca glukozę. Leptyna oddziaływuje na ośrodek głodu i sytości zamieszczony w podwzgórzu. Tutaj dochodzi do interakcji receptorów (błonowe białka wiążące ligand) z lektyną, wobec czego głód zostaje zahamowany. Leptyna produkowana jest przez tkankę tłuszczową, a zatem u osób otyłych stężenie tego hormonu stale jest podwyższone. Organizm z biegiem czasu przyzwyczaja się do nadprogramowych stężeń leptyny, a komórki podwzgórza w ramach samoobrony przestają na nią reagować. Mimo, iż potrzeby energetyczne ustroju zostały w pełni spełnione, uczucie głodu występuje nadal. Grupa szczurów którym podawano fruktozę miała istotnie podniesiony poziom leptyny w surowicy w porównaniu z grupą kontrolną. Ekstrakt z Urtica dioica w dawkach 50 i 100 mg/kg m.c/24h (ale nie 200 mg/kg.mc/24h) sukcesywnie zmniejszał poziom leptyny w surowicy. Jest to jednoznaczny dowód na to, że ekstrakt wodno-alkoholowy z liści pokrzywy działa przeciwotyłościowo i antycukrzycowo.
Dyskusja
Cukrzyca typu II jest chorobą wieloczynnikową, często związaną z zespołem patologii obejmującym otyłość, hipertriglicerydemię, upośledzoną tolerancję glukozy i insulino oporność. Spożywanie cukrów prostych związane jest podwyższonym ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu II poprzez kilka mechanizmów biologicznych, związanych także z rozwojem blaszki miażdżycowej i otyłości. Przyjmowanie fruktozy odgrywa kluczową rolę we wzroście masy ciała z powodu dodatniego bilansu energetycznego. Zjawisko to związane jest z wyższym stężeniem niezestryfikowanych kwasów tłuszczowych, co może zmniejszać wrażliwość komórek na insulinę, zwiększać produkcję glukozy w wątrobie i mieć szkodliwy wpływ na funkcjonowanie komórek trzustki typu beta. Galalipour i wsp. wykazali, że podawanie wodno alkoholowego ekstraktu z pokrzywy ma działanie zarówno hipoglikemizujące, jak i ochronne na komórki typu beta.
Stosunek HDL/LDL jest ważnym predykatorem ryzyka choroby wieńcowej serca. Niska dawka Urtica dioica obniża stężenie cholesterolu we krwi. W badaniach Dahera i wsp. ekstrakt z Urtica dioica obniżał stężenie insuliny w osoczu, co odgrywa istotną rolę w produkcji leptyny.
Leptyna stymuluje procesy zapalne zachodzące w naczyniach, co może przyczyniać się do patogenezy cukrzycy typu II, nadciśnienia, miażdżycy i choroby wieńcowej. Zmniejszenie poziomu leptyny w organizmie umożliwia załagodzenie objawów tych chorób, zahamowanie bądź niedopuszczenie do ich rozwoju. Fosfataza alkaliczna (ALP) jest enzymem znajdującym się w ogromnych ilościach w wątrobie. Przedostają się do krwi wtedy, gdy komórki miąższowe wątroby są uszkodzone, powodując podwyższenie ich poziomu we krwi. Niska dawka ekstraktu z pokrzywy zwyczajnej znacznie zmniejsza ich stężenie w surowicy, co jednoznacznie świadczy o tym, że związki chemiczne zawarte w pokrzywie dobroczynnie wpływają na funkcjonalność i regenerację komórek miąższu wątroby.
Pokrzywa hamuje rozwoj nowotworu raka prostaty
W tym eksperymencie zbadano aktywność 20% metanolowego ekstraktu z korzenia pokrzywy na aktywność proliferacyjną komórek raka nabłonkowego gruczołu krokowego (LNCaP). Badania jednoznacznie dowiodły, że ekstrakt z korzenia pokrzywy hamuje proliferację komórek złośliwego nowotworu LNCaP w ciągu 7 dni. Siła działania ekstraktu zależna jest od dawki i czasu działania. Pierwsze efekty zauważalne było po 4 i 6 dniach od momentu zapodania. Działanie antyproliferacyjne korzenia z pokrzywy widoczne było zarówno w modelu in vitro, jak i in vivo.
Działanie pokrzywy przeciwzapalne i antyalergiczne
Z uwagi na fakt, że pokrzywa zawiera pochodne tyrozyny o działaniu antyhistaminowym, wykazuje działanie antyalergiczne. Histamina jest związkiem chemicznym występującym w ludzkim organizmie w sposób naturalny. Obecna jest w komórkach tucznych (komórki błon śluzowych i tkanki łącznej) w postaci nieaktywnej. Do formy aktywnej przekształcana jest wtedy, gdy na organizm zadziała odpowiednio silny bodziec. Może nim być wysoka temperatura, substancja chemiczna, patogen, mechaniczne uszkodzenie tkanki, ekspozycja na promieniowanie UV, kontakt z alergenem. Histamina pełni funkcję ochronną – jej podstawowe zadania to regulacja hormonów, napinanie mięśni gładkich (warstwa komórek budujących naczynia krwionośne), pobudzanie produkcji soków trawiennych w żołądku. Pod wpływem styczności z alergenem histamina uwalania się z tkanek, naczynia krwionośne poszerzają się, gdyż dzięki temu stają się bardziej przepuszczalne dla substancji wielkocząsteczkowych, a więc komórki odpornościowe szybciej przenikają w miejsce potencjalnego zagrożenia. Pojawia się zaczerwienie, obrzęk, gorączka, a w kryzysowych sytuacjach – spadek ciśnienia tętniczego na skutek poszerzenia światła naczyń, co może być katastrofalne dla organizmu. Nietolerancja histaminy związana jest z niedoborem bądź brakiem enzymów, które ją rozkładają. Badania naukowe dowodzą, że ekstrakt z liści pokrzywy zawiera enzymy będące analogami ludzkich enzymów rozkładających histaminę, stąd z łatwością wpasowują się w odpowiednie receptory i rozkładają histaminę nie dopuszczając do powstania stanu zapalnego.
Pokrzywa zwyczajna właściwości – antyoksydacyjne i przeciwko rakowi piersi
Reaktywne Formy Tlenu są metabolitami powstającymi naturalnie w procesie oddychania komórkowego zachodzącego w mitochondriach. Przypisuje im się role sygnałowe w szlakach transdukcji komórkowej, ale ich nadmiar, a właściwie zaburzony stosunek cząsteczek oksydacyjnych względem antyoksydantów powoduje niszczenie struktur komórkowych oraz zamieszczonego w jądrze komórkowym materiału genetycznego – DNA. Wolne rodniki uszkadzają białka, błony komórkowe, mitochondria. Nadmiar RFT powoduje stres oksydacyjny, mutagenezę i odgrywa kluczową rolę w rozwoju raka piersi. Utrata przez komórki homeostazy reakcji i uruchomienie mechanizmów obronnych wykraczających poza dopuszczalny poziom, jest bezpośrednim efektem działania wolnych rodników. Notorycznie drażniona komórka nabywa oporności, „uczy się” funkcjonowania w nowych warunkach. Jeśli szczególne umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach zostaną utrwalone w DNA (skutek mutacji), komórka stanie się agresywna, co jest równoznaczne ze zwiększoną proliferacją i przekazywaniem defektu genetycznego komórkom potomnym. Tak rozwija się rak piersi. Kilka enzymów takich jak: dysmutaza ponadtlenkowa (SOD), katalaza (CAT), peroksydaza glutationowa (GPx) są najważniejszymi czynnikami w obronie komórki przed stresem oksydacyjnym. Wiele badań wykazało, że przeciwutleniacze hamują uszkodzenia oksydacyjne wywoływane przez wolne rodniki. Wiele produktów dietetycznych (fitochemikalia, błonnik, niektóre mikroelementy) przebadano pod kątem wpływu na rozwój raka piersi. Najczęściej stosowanym ziołem w terapiach alternatywnych jest pokrzywa zwyczajna. Wyciągi z niej pozyskane wpływają na inicjację apoptozy (programowana, prawidłowa śmierć komórek) w jednostkach nowotworowo zmienionych. Dobroczynny wpływ wynika z obecności w wyciągach steroidów, terpenoidów, fenylopropranoidów, lignanów, kumaryny, polisacharydów, lektyn, flawonoli. Związki fenolowe mają działanie silnie antyoksydacyjne, związki polifenolowe hamują mutagenezę i karcynogenezę. Aglutynina U. dioica jest lektyną o działaniu immunomodulującym – wykazuje duży wpływ na działanie komórek zapalnych. Przypuszcza się, że pozytywny wpływ na apoptozę wynika z oddziaływań naskórkowym czynnikiem wzrostu.
Podsumowanie
Wyciągi z pokrzywy wykazują dobroczynny wpływ na organizm. Przeciwdziałają „zmorom XXI wieku” – obniżają cholesterol niwelując ryzyko wystąpienia miażdżycy i chorób układu sercowo-naczyniowego, działają antycukrzycowo, ochraniają wątrobę, zapobiegają alergiom, ograniczają rozległość stanów zapalnych, przyspieszają gojenie ran. Działanie antyoksydacyjne jest równoznaczne z przeciwdziałaniem rozwojowi raka.
